تاجیکان -Тоҷикон

واژه تاجیک و نام تاجیکستان
تاجیک ها تا کنون به نام های: تاجیک، تازیک، تاژیک، تژیک، تاجک، اوگانه، پارسیوان، تاجیکی، تات، تجگی، سرت و … خوانده شده اند.
واژه تاجیک که گونه های پیشین آن تازیک یا تاژیک است، در آغاز معنی عربی داشته است. گویا ایرانیان آسیای مرکزی، مسلمانان را به این نام می خواندند و چون در آن زمان به این باور بودندکه یک نفر ایرانی، اگر به دین اسلام گروید، عرب می شود. از سوی دیگر به دليل آنكه درگذشته تركها تنها مسلمانان ايراني را مي شناختند، واژه تاجیک نزد ترکان معنی ایرانی (در برابر ترک) یافت و در دوران پیروزی ترکان بر ایرانیان، ایرانی ها خود را تاجیک می خواندند. برخی نیز بر این باورند که واژه تاجیک از ریشه ترکی است و اصل آن به معنی تبعه ترک بوده است. عرب ها ي مسلمان، تاجیک ها را (اوگانه) می نامیدند. تاجیک ها در افغانستان (پارسیوان) در جمهوری فدراتیو روسیه (تاجیکی) در زبان ترکی (قزلباش، کزلباش) در خاور ایران (تاجیک) و در باختر ایران (تات) و در سیستان به (تجگی) سر شناسند. در اوایل سده 2م واژه تاجیک در اتحاد جماهیر شوروي به معنی جمعیت اسکان یافته آسیای مرکزی به کار می رفت.
علاوه بر آثار ایرانشناسان در فرهنگهای پیشین و امروز از جمله منتخب اللغات، دایرةالمعارف فارسی، برهان قاطع، سراج اللغات، نظام الاطباع، فرهنگ عمید، فرهاگ معین، لغت نامه دهخدا و… واژه تاجیک و مفهوم لغوي آن مورد بررسی قرار گرفته است. بیشتر پژوهشگران بر پایه اسناد و مدارک با ارزش ،تاجیک را قوم غیر عرب و ترک معرفی كرده و ان را از نژاد ایرانی دانسته اند که در ایران بزرگ شده است.

مفهوم اصلی واژه تاجیک
واژه تاجیک از سه بخش تشکیل شده است: بخش اول (تاج) که زینت بخش سر پادشاهان و نشانه پادشاهی انان بوده. بخش دوم (ي) نسبیت است مانند بخارایی، سمرقندی و بخش آخر(ك) را دستك گويند.
نام تاجیکستان
تاجیکان از کهن ترین مردم نژاد آریایی ایرانی الاصل و پارسی زبان هستند که از دیر باز در این سرزمین به سر می برند. از این رو سرزمینی که در آن سکونت گزیده اند به (تاجیکستان) معروف شده است.به بیان دیگر، نام کشور جمهوری تاجیکستان از نام قوم آزاده، رشید و پاک اندیش تاجیک گرفته شده و ان را تاجیکستان نامیدند.

ویژگی های قومی
نژاد
تاجیکستان از دیر باز محل زندگی مردمان آریایی بوده که بعضی از آنها اسکان
یافته بودند: سغدیان، مادها و پارس ها و برخی دیگر زندگی کوچ نشینی داشتند: سکا ها یا ماساژت ها. بنابر این می توان گفت که باختری ها، سغدی ها، خوارزمی ها و سکایی ها نه تنها بنیان گذاران شهر ها و روستاهای آسیای مرکزی، به ویژه تاجیکستان به شمار می روند، بلکه نیاکان تاجیکان نیز بوده اند.

زبان
زبان ملی جمهوری تاجیکستان فارسی تاجیکی است. که از گروه زبان های جنوب خاوری ایران به شمار مي رود. تاجیکی لهجه ای است از زبان فارسی و بدین سبب آن را باید(فارسی تاجیکی) نامید.

خط
زبان تاجیکی در تاریخ پیدایش خود،پس از خط تصویری، خط میخی را انتخاب کرده بود. در دوران هخامنشیان نیز خط تاجیکها همانند دیکر نقاط ایران میخی بود. آنها از خط سغدی نیز استفاده می کردند. در دوران استیلای اعراب خط و زبان آنها رایج شد.از سال 29-1928 الفبای مذبور نخست به الفبای لاتین وسپس در سال 40-1939 به الفبای دیگری تبديل شد که مبنای آن خط روسی یا سیریلیک است و در 22 ژوئیه 1991زبان وخط فارسی در تاجیکستان به رسمیت شناخته شد و الفبای سیریلیک به فارسی تغییر یافت.

دین
تاجیکستان از دیرباز محل برخورد دین ها و مذاهب گوناگون بوده است. این سرزمین با فرهنگهای چین، ایران و… همسایه بوده و جریان های دینی فرهنگ آنها این جمهوری را تحت تاثیر خود قرار داده است. امروزه دین بیشتر مردم این منطقه سنی و از شاخه حنفی است و ابوحنیفه را به عنوان امام اعظم می شناسند.
گروه کوچکی از شیعیان اسماعیلی در کوه های پامیر در منطقه بدخشان زندگی می کنند.
اقلیتهای مسیحی، زرتشتی و کلیمی در این کشور زندگی می کنند.

جمعیت
جمعیت تاجیکستان نزدیک به 7 ملیون نفر و تراکم نسبی جمعیت ان 8/42 نفر در هر کیلومتر مربع است. نرخ تولد به ازای هر یک هزار نفر 79/44 تولد و نرخ مرگ و میر 71/6 به ازای هر 1 هزار نفر است. تاجیکستان بالاترین نرخ رشد جمعیت را در آسیای مرکزی داشته است.

فرهنگ و آموزش عالی
بیشتر مردم تاجیکستان با سواد هستند. دانشگاه دولتی تاجیکستان در شهر دوشنبه قرار دارد و زبان های خاوری این دانشگاه جدیدترین مرکز آموزشی به شمار می رود. در اين دانشگاه بخش های فارسی، عربی، اردو، هندی و پشتو دایر شده است. زبان تدریس در دانشگاه، تاجیکی و روسی است و 16 دانشگاه با 750 استاد و 6 هزارو 500 دانشجوی تمام وقت و 2هزارو225 دانشجوی شب و 3 هزار و576 دانشجوی مکاتبه ای دارد.

-آکادمی علوم تاجیکستان، 4 شعبه جهت علوم فیزیک و شیمی، بیولوژی، منابع زیر زمینی و جمعیتی تأسيس كرده است.
شعبه جمعیتی، شامل: مؤسسه خاورشناسی مردم شناسی، مؤسسه زبان و ادبیات رودکی، مؤسسه فلسفه و حقوق، فلسفه خاور ومؤسسه زلزله نگاری است. در این آکادمی حدود 700 نفر با درجه دکترا و4 هزار و 500 کارمند علمی مشغول به کار هستند.
کتابخانه آکادمی علوم دارای 5/1 ملیون کتاب به 20 زبان دنیا است. آکادمی با دانشمندان مراکز علمی بلغارستان،چک، اسلواکی، هندوستان، ایران، فرانسه، کانادا، افغا نستان و… همبستگی دارد.
مؤسسه خاور شناسی از 5 بخش خطی، متن شناسی، ایران شناسی، اسلام شناسی و تمدن شناسی تشکیل شده است. نسخه های خطی این مؤسسه مهم ترین مرکز نسخه های خطی فارسی در تاجیکستان به شمار می رود.
از سال 1980 م این مؤسسه بخش جدیدی را ایجاد كرد که وظیفه پژوهش درباره دگرگونیهای ایران و افغانستان و خاور میانه را بر عهده دارد. مؤسسه تاریخ و باستانشناسی و مردم شناسی احمد دانش دارای موزه است که برخی از آثار به دست آمده در پنج کنت، در آن نگهداری می شوند و کتابخانه آن شامل مجموعه نفیسی از کتابها و اسناد تاریخی است. مؤسسه زبان و ادبیات فارسی تاجیکستان دارای شعبه های ادبیات کلاسیک، واژه شناسی، فولکلور، ادبیات نوین تاجیک و لهجه شناختی زبانهای پامیری است.
اقتصاد
تاجیکستان به دلیل توانایی های جغرافیایی و طبیعی خود، یکی از مناطق مهم اقتصادی در آسیای مرکزی محسوب مي شود و از جایگاهی ویژه برخوردار است. وجود شرایط ویژه طبیعی و آب وهوایی و علاقه‌مندی سنتی مردم سخت کوش تاجیکستان به کشاورزی از دیر باز تاجیکستان را به سرزمین پنبه کاران، باغ‌داران و انگور کاران تبدیل کرده است.

علی رغم وجود کوه های بسیار در تاجیکستان و انجام کشاورزی در یک سوم پهنه آن دو سوم جمعیت ان در روستاها زندگی می‌کنند و به کشاورزی و صنایع وابسته به آن اشتغال دارند.

معادن

جمهوری تاجیکستان از لحاظ منابع زیر زمینی غنی و از جایگاه ویژه ای برخوردار است. بیش تر ذخایر شناخته شده معدنی را داراست.در حال حاضر بیش از 40 نوع مواد معدنی و فلز کمیاب دارد. در تاجیکستان معادن طلا و نقره به وفور یافت می شود. معادن نقره آن در دنیا نظیر ندارد و متخصصان ایتالیایی روی این معادن کار می‌کنند. همچنین معادن زغال سنگ سنگ مرمر نیز به فراوانی در این کشور وجود دارد. از دیگر کانی ها آهن، تنگستن، سرب، روی، مس، قلع، جیوه، انتیموان، اورانیوم، نمک وفلورید وکلسیم طبیعی، نفت و گازاندک، سنگ های گران بها و نیمه گران بها، لعل بدخشان که از روزگار پیشین شهرت داشته، نیکل، پنبه نسوز و… است.

ساختار حکومتی، اداری و سیاسی

قانون اساسی

قانون اساسی تاجیکستان، در ژانویه 1993 به همه پرسی گذاشته شد و به تصویب رسید. براساس اين قانون اساسی، تاجیکستان جمهوری یکپارچه، غیر دینی، دموکراتیک و مبتنی بر قانون معرفي شد، زبان رسمی کشور، تاجیکی(فارسی) است و به همه خلقها امکان استفاده از زبان مادری خود داده شده است. مردم تنها سرچشمه توانگری و مشروعیت نظم سیاسی تلقی شده اند و هیج فرد و گروهی حق حاکمیت دولتی را ندارد. به این ترتیب در تاجیکستان تنها رئیس جمهوری و رئیس مجلس ملی می توانند از سوی مردم سخن بگویند. در ماده هشتم آن آمده: هیچ باوری حتی باورهای دینی جنبه دولتی ندارند و تشکیلات دینی باید جدا از دولت فعالیت کنند. حاکمیت دولتی در میان سه قوه مقننه، مجریه و قضاییه تفکیک شده است. سیاست کشور صلح جویانه و برابر با هنجارهای بین المللی نشان داده شده است.

احزاب سیاسی

در دوران اتحاد جماهیر شوروی تنها حزب مجاز به فعالیت حزب کمونیست بود و هر کدام از جمهوری های آن، حزب کمونیست خود را داشتند. پس ازدگرگونیهای سیاسی و به دنبال روی کار آمدن گورباچف در شوروی و اعلام فضای باز سیاسی و ازادی فعالیت حزب های سیاسی، احزاب سیاسی بسیاری در سطح منطقه اعلام وجود کردند. برخی احزاب موجود در تاجیکستان عبارت اند از:

حزب کمونیست

حزب دموکرات تاجیکستان

حزب نهضت اسلامی

حزب رستاخیز

حزب لعل بدخشان

حزب خلق تاجیکستان

حزب باز سازی سیاسی و اقتصادی

گروه های سیاسی

سازمان جوانان

آریانای بزرگ

جوانان آزاد

Сомонаи «Точикон»